Czasowniki modalne w języku angielskim (modal verbs)

Wiemy już, że czasowniki lubią się odmieniać. Ale nie wszystkie – są takie, które absolutnie tego nie tolerują – może twierdzą, że ich funkcja jest zbyt ważna? To angielskie czasowniki modalne (modal verbs). Dziś się im przyjrzymy.

Czasowniki w języku angielskim odmieniają się na różne sposoby – czy to przez osoby (jak w Present Simple), czy przez aspekty (jak w Past Simple albo Present Perfect). Możemy dodawać do nich końcówki (na przykład w Present Continuous). Ale jest jedna grupa, która wyłamuje się z tego standardu i kompletnie nie odmienia się przez osoby, i nie tylko. Nazywamy je czasownikami modalnymi.

Co to jest czasownik modalny?

Nie możemy nie zacząć od wyjaśnienia. Angielskie czasowniki modalne to specyficzny czasowniki, który zachowuje się inaczej od innych na kilka sposobów:

• Nie dodajemy do niego żadnych końcówek – ani -ing, ani -s w trzeciej osobie liczby pojedynczej, ani -ed
• Zawsze po nich stawiamy czasownik w formie bare infinitive, czyli bezokolicznik bez to
• W przeczeniach not dostawiamy do nich (podobnie jak do operatorów, np. w Present Perfect do have albo do be w Present Continuous), a nie do czasownika po nim, zarówno w formie pełnej, jak i w formie skróconej z –n’t
• W pytaniach stosujemy, jak w czasach z punktu wyżej, inwersję, czyli zamieniamy miejscami podmiot i czasownik modalny (który ląduje z przodu zdania)
• Są one bardzo ograniczone pod względem tego, w jakich czasach występują

Dzięki zastosowaniu czasowników modalnych możemy wyrażać całą paletę komunikatów: możliwość, stopnie pewności, chęć, konieczność, potrzebę, zakazy i nakazy, pozwolenie, sugestie, porady, założenie, a nawet krytykę.

Można pomyśleć, że w takim razie czasowników modalnych również jest cała paleta i mamy piękny wybór, jednak tych najczęściej używanych jest tylko… dziesięć, i to wliczając w to tak zwane czasowniki semi modalne (czyli takie, które pełnią funkcje czasowników modalnych, ale mają inne charakterystyki, jak choćby odmiana). Ale po kolei, najpierw zajmiemy się omówieniem czasowników modalnych i podstaw ich zastosowania – żeby było prościej, parami, według formy teraźniejszej i, gdzie to możliwe, przeszłej. Potem przejdziemy do ciekawych zastosowań, które mogą pomóc wam zrozumieć czasowniki modalne w praktycznym użyciu.

Najpopularniejsze czasowniki modalne

Can i could

Can i could służą do opisywania umiejętności, możności akcji, przed którą występują. Może tu chodzić zarówno:

• o posiadanie faktycznej umiejętności zrobienia czegoś
• o to, że coś zrobić wolno
• o to, że coś może nastąpić (stwierdzenia hipotetyczne)

Skomplikowane? Będzie łatwiej po przykładach:

• I can play the piano → Umiem grać na pianinie (posiadam taką umiejętność)
• You can’t smoke here → Nie możesz tu palić (nie wolno, wykonanie tej akcji jest “niemożliwe”)
• Some dishes here can be spicy → Niektóre dania tutaj mogą być pikantne (czyli istnieje taka możliwość)

We wszystkich tych przypadkach, i wielu innych z can, możemy użyć could – czyli formy przeszłej – żeby wyrazić to samo, tylko w przeszłości. Dodatkowo could jeszcze bardziej niż can wskazuje na hipotetyczność omawianej sytuacji.

Nie możemy jednak zostawić tych dwóch czasowników bez odpowiedniego towarzystwa – Atos i Portos musieli mieć Aramisa, żeby był komplet. Zatem do ich grona musimy (na razie w pamięci, więcej za chwilę) dołączyć semi modalne wyrażenie be able to. Ono również oznacza, że umiemy coś zrobić, ale jest używane w nieco innych sytuacjach, które wyjaśnimy poniżej.

May i might

Zarówno may, jak i might, służą w większości przypadków do wyrażania możliwości, i to aż w dwóch znaczeniach! W pierwszym mówimy, że coś jest prawdopodobne, możliwe, a w drugim – że coś można, wolno zrobić. Porównajmy:

• He may be lost → Możliwe, że się zgubił (istnieje taka możliwość)
• You may smoke here → Możesz tu palić (wolno ci, tu jest przyzwolenie)

Przy użyciu may i might możemy też powiedzieć, że coś nie ma znaczenia. W języku polskim wyrażamy to stwierdzeniem “może i”:

• I may be late, but I brought cake! → Może i się spóźniłam, ale przyniosłam ciasto! (czyli moje spóźnienie jest “wyrównane” innym wydarzeniem, zatem nie ma znaczenia)
• She might be faster, but I have more endurance → Może i jest szybsza, ale ja mam większą wytrzymałość.

Should i shall

Te dwa mają trochę bardziej okrojone podstawy użycia niż ich poprzednicy. Używamy ich do wyrażania obowiązków, zakazów i prawdopodobieństwa. Różnica między obowiązkami i zakazami polega tylko na dodaniu przeczenia. Warto jednak pamiętać, że w 95% shall może brzmieć zbyt formalnie, zatem częściej spotkamy się z użyciem should. Kto wie, może pośredni wpływ na to miały takie zdania:

• You shall not pass → Nie przejdziesz (i, po takim zakazie, cóż, Balrog faktycznie nie przeszedł – ale, ciekawostka, ten cytat pojawia się tylko w filmie, w książce Gandalf mówi You cannot pass)
• Thou shalt not murder → Nie zabijaj (przykazania są też ciekawym przykładem dawnej formy angielskiego, w której występują thou i shalt zamiast you i shall, ale znaczenie pozostaje bez zmian)

W obu tych przykładach shall wyraża zakaz – nie wolno ci, jest zabronione.

Should może nam za to posłużyć do opisania przewidywanego, prawdopodobnego rezultatu – kiedy możemy śmiało założyć, że coś się wydarzy, możemy użyć takiej konstrukcji:

• This should be good → To będzie dobre (w znaczeniu: powinno być, najpewniej będzie)
• She probably shouldn’t (should not) go to school tomorrow → Prawdopodobnie nie powinna iść jutro do szkoły.

Will i would jako czasowniki modalne

Nie ma co ukrywać – will to temat rzeka. Ma on sporo różnych zastosowań w języku angielskim (jak choćby wyrażanie przyszłości w Future Simple), ale tym razem skupimy się na jego roli jako czasownika modalnego. Razem z would są trzy podstawowe:

• Will może posłużyć do wyrażenia prawdopodobieństwa, jeśli mówimy o tu i teraz, czyli o czymś, co właśnie się dzieje
• Will może też być wykorzystane do wydawania rozkazów i poleceń
• Would natomiast to zgrabna – i, wbrew pozorom, bardzo znana! – forma wyrażania uprzejmości, zwłaszcza kiedy coś oferujemy albo o coś prosimy

Oto kilka przykładów, po kolei:

• That will be our pizza! → To (musi być) nasza pizza! (właśnie usłyszeliśmy dzwonek do drzwi, a nie spodziewamy się gości. Za to zamówiliśmy pizzę pół godziny temu, możemy więc śmiało założyć, że to dostawca
• You will clean your room! → Posprzątasz (Masz posprzątać) swój pokój! (tu często kładziemy emfazę na will, podkreślając, że to nakaz, polecenie)
• Would you like some tea? → Chcesz herbaty? (uprzejma oferta)

Zastosowanie czasowników modalnych

Skoro mamy już za sobą podstawy czasowników modalnych, możemy przejść głębiej. Pora zająć się specyfiką ich użycia w praktycznym aspekcie. Będziemy je musieli też trochę przemieszać, bo część z nich pełni bardzo podobne role – dlatego powyżej pogrupowaliśmy je według formy, a teraz omówimy czasowniki modalne według funkcji.

Can, could i be able to – wyrażanie zdolności

Jak wspomnieliśmy wyżej, can i could potrzebowały swojego Aramisa w postaci be able to, a to dlatego, że wszystkie trzy możemy odnieść do zdolności, umiejętności zrobienia czegoś. Jako wyrażenie semi modalne, be able to jest nam potrzebne do zrozumienia paru różnic. Często bowiem zdarza się, że wszystkie trzy warianty możemy stosować wymiennie bez zmiany znaczenia (can wymieniamy na be able to w czasie teraźniejszym, could – w przeszłym).

Po pierwsze, musimy pamiętać, że be able to nie używamy w trzech dość specyficznych kontekstach:

• Kiedy mówimy o czynności, którą wykonujemy teraz
• W stronie biernej
• Kiedy używamy can w znaczeniu umieć, potrafić, wiedzieć jak coś zrobić.

Oto parę przykładów:

• Look, I can hold a spoon on my nose! → Zobacz, mogę/umiem utrzymać łyżkę na nosie! (zobacz – robię to w tej chwili)
• This device can be operated remotely → To urządzenie można obsługiwać zdalnie (strona bierna w angielskim)
• Can you drive? → Umiesz prowadzić? (pytamy o generalną umiejętność, czyli czy masz prawo jazdy i wiesz, jak kierować pojazdem)

Be able to użyjemy za to do mówienia o jednorazowym osiągnięciu, które miało miejsce w przeszłości, natomiast jeśli chcemy powiedzieć, że ktoś miał, ogólnie, daną umiejętność, możemy wymieniać could i be able to:

• He could cook really well → On umiał bardzo dobrze gotować (i tu możemy podmienić could na be able to – oczywiście pamiętając o odmianie czasownika be
• She had little time, but she was able to finish the test → Miała mało czasu, ale udało jej się skończyć test (jednorazowa sytuacja)

Natomiast chętniej użyjemy could niż be able to (choć to drugie nie byłoby błędem, to jednak brzmi mniej naturalnie) w przypadkach takich jak:

• Zdania przeczące: I tried, but I couldn’t stop → Próbowałam, ale nie mogłam przestać
• Z czasownikami powiązanymi ze zmysłami (np. feel, hear, see, taste, smell) oraz z myśleniem, funkcjami poznawczymi (np. believe, understand, remember, think, recall)
  • He could smell the food from his room → Czuł zapach jedzenia ze swojego pokoju (miał taką możliwość)
  • They could think of some other solutions → Mogli/umieli wymyślić kilka innych rozwiązań
• Z wyrażeniami takimi jak the only time/place/thing i po all, jeśli oznacza ono “jedyną rzecz”:
  • All we could do was wait → Jedyna rzecz, którą mogliśmy zrobić, to czekać
  • The only place she could go was upstairs → Jedyne miejsce, gdzie mogła pójść, to na górę
• Kiedy mówimy o czymś, co udało się ledwo, z wysiłkiem, i mało zabrakło, żeby się nie wydarzyło, w szczególności z wykorzystaniem słów takich jak nearly, barely, almost, hardly:
  • After our trip, she could hardly walk → Po naszej wycieczce ledwo mogła chodzić

→ Warto przeczytać wpis o pytaniach pośrednich, które często wykorzystują czasownik modalny could: Indirect questions w języku angielskim

Can i could – możliwość

Możemy odwiesić na haczyk be able to i wrócić do naszych oryginalnych bohaterów. Wspominaliśmy, że can i could możemy stosować do wyrażania, że coś jest możliwe.

Różne użycie obu tych czasowników wpłynie przede wszystkim na to, jak nasza wypowiedź zostanie odebrana – ale to już chyba wiemy. Zatem jak zmieni się sens zdania zależnie od naszego wyboru?

Jeśli chcemy powiedzieć, że coś hipotetycznie może być prawdą, użyjemy could, natomiast jeśli coś faktycznie się zdarza i jest faktem – can. Porównajmy:

• Drinking too much tea could be unhealthy → Picie zbyt dużej ilości herbaty może być niezdrowe (hipotetycznie, może dla niektórych, ale niekoniecznie)
• Drinking too much tea can be dangerous -> Picie zbyt dużej ilości herbaty może być niezdrowe (dla niektórych, bądź ogólnie, za dużo herbaty jest złym pomysłem, bo niektórym szkodzi)

Różnica jest subtelna, ale jednak jest. Pierwsze zdanie to trochę “gdybanie”, hipotezy, drugie (na potrzeby przykładu) uznajemy za podparte faktami, badaniami. I choć w drugim przypadku nie zdarza się to zawsze, to jednak możemy wysnuć wniosek, że jest to prawda.

Ale… Co to byłby za artykuł o gramatyce bez małego “ale”, prawda? Sytuacja jest inna, jeśli chcemy powiedzieć, że coś jest faktycznie lub teoretycznie niemożliwe – wtedy naszym jedynym wyborem jest can’t, nie couldn’t.

• I can’t go with you, I’m busy → Nie mogę z wami iść, jestem zajęta (to fakt, więc moje wyjście jest niemożliwe)
• There can’t be many high school students without phones → To (chyba) niemożliwe, żeby było wielu licealistów bez telefonów (zakładamy teoretycznie, że to nie jest możliwe, ale nie wiemy na pewno)

Can sugeruje też znacznie większy poziom pewności niż could. Jeśli użyjemy can do warunkowania, czy coś jest możliwe, to znaczy, że jesteśmy niemal pewni, że to zdanie jest prawdą. Could, natomiast, będzie sugerować trochę więcej niepewności:

• You can stay with your sister this weekend → Możesz zostać u swojej siostry na weekend (możesz, czyli wolno ci, jest taka możliwość)
• You could stay with your sister this weekend → Mógłbyś zostać u swojej siostry na weekend (być może, trzeba byłoby ją spytać, bo nie wiemy, czy ona będzie mogła)

Could możemy potraktować trochę jako odpowiednik naszego trybu przypuszczającego.

Will i would

Wiemy już, że will może nam służyć do mówienia o przyszłości. Ale will i would mają też kilka ciekawych zastosowań jako czasowniki modalne.

Will (w teraźniejszości) i would (w przeszłości) możemy użyć do opisywania nawyków, zwyczajów, powtarzalnych zachowań:

• James will eat dinner after work every day → James je kolację po pracy każdego dnia
• James would eat dinner after work every day → James jadł kolację po pracy każdego dnia

W pierwszym wariancie James nadal tak robi, w drugim – już nie, ale robił tak w przeszłości.

Brnąc dalej w tę ścieżkę musimy pamiętać, że konieczna tu jest powtarzalność. Jeśli opisywane wydarzenie miało miejsce tylko raz, nie możemy użyć would i zamiast niego musimy sięgnąć po past simple:

• She would do shopping after work every Thursday → Ona robiła zakupy po pracy w każdy czwartek
• That time, she did her shopping on a Friday instead → Tym razem, zrobiła zakupy w piątek

W pierwszym zdaniu, ponownie, mamy nawyk, w drugim zaś – jednorazową sytuację.

Ale… (tak jest, jeszcze jedno!) Zasada ta dotyczy tylko zdań twierdzących – w zdaniach przeczących możemy użyć won’t/wouldn’t nawet, jeśli mówimy o wydarzeniu z jednej okazji:

• He would/wouldn’t wake up before 7 → On budził się/nie budził się przed 7 (tu mamy przykład zachowania, nawyku)
• He wouldn’t let me help him with the car → Nie pozwoliłby mi pomóc przy samochodzie (jednorazowa sytuacja)

Will i would posłużyć nam może także (ale wyłącznie w mowie) do… krytyki. Jeśli odpowiednio podkreślimy tonem głosu te dwa słowa, możemy całkiem zgrabnie wyrazić dezaprobatę:

• They just won’t keep quiet! → Oni po prostu nie chcą/mogą być cicho!
• I used to like him, but he would criticise everything I did → Lubiłam go, ale krytykował wszystko, co robiłam

May i might – możliwość zaistnienia sytuacji

Pora na oddech ulgi – w przypadku may i might sprawa jest dość prosta, bo oba, mniej więcej, znaczą to samo. Wyrażają możliwość zaistnienia sytuacji, z główną różnicą polegającą na tym, że may jest bardziej formalne i preferowane w piśmie formalnym czy akademickim, gdzie pokazuje możliwość wystąpienia charakterystyki, a might w mowie sugeruje coś, co być może zrobimy w przyszłości. Co prawda sens “być może coś zrobię/coś się stanie” możemy zapisać oboma tymi czasownikami, ale niektórzy sugerują, że might wyraża większy stopień wątpliwości.

• She might go to school tomorrow → Ona prawdopodobnie jutro pójdzie do szkoły (bo np. była chora, ale już czuje się lepiej)

W kwestii pytań, nie stosujemy may, kiedy pytamy o możliwość, szansę wystąpienia czegoś. Zamiast tego stosujemy inne formy, takie jak should. Możemy za to użyć might, ale w takim przypadku wchodzimy na wysoki poziom formalności.

Sytuacją, w której możemy użyć may w pytaniu, jest pytanie o pozwolenie albo oferowanie pomocy, ale – znów – w bardzo formalnym kontekście:

• May I leave the table? → Czy mogę odejść od stołu? (raczej nie spytamy tak na spotkaniu z przyjaciółmi)
• May I help you? → Czy mogę jakoś pomóc? (tłem może tu być elegancki hotel, sklep albo urząd)

Z ciekawostek – may możemy też użyć do wyrażania życzeń, które komuś składamy. I chyba każdy zna najsłynniejszy przykład takiego zdania:

• May the force be with you → Niech moc będzie z tobą
• May you live in interesting times → Obyś żył w interesujących czasach (znane także jako chińska klątwa)
• May all your wishes come true → Niech spełnią się wszystkie twoje życzenia (to bardzo meta, życzyć komuś spełnienia życzeń!)

Czasowniki modalne (modal verbs) -podsumowanie

Czasowniki modalne – co to?

Czasowniki modalne to specjalna grupa czasowników, które służą do modyfikacji, zmiany tego, co chcemy powiedzieć. Nie przyjmują one żadnych końcówek i nie odmieniają się przez osoby. Nie sposób płynnie porozumiewać się po angielsku bez znajomości czasowników modalnych.

W tworzeniu zdań są podobne do operatorów takich jak be i have, czyli stawiamy je po podmiocie, a za nimi – czasownik w bezokoliczniku. W przeczeniach to do nich dodajemy not/n’t, a w pytaniach to je wysuwamy na pierwszą pozycję zdania.

Can i could – zastosowanie

Przy pomocy can i could opisujemy przede wszystkim to, że ktoś umie wykonać daną czynność, jest mu wolno ją wykonać, lub że coś może się wydarzyć.

Will i would – zastosowanie

Oprócz Future Simple, will (oraz, w przypadku modalnym, would) możemy stosować do opisywania powtarzalnych czynności, zwyczajów czy nawyków, odpowiednio w teraźniejszości i w przeszłości.

→ Wpis, który może Cię zainteresować: Konstrukcja used to oraz czasownik would. Kiedy używamy?

May i might

May i might opisują, że jest możliwe, że coś zrobimy lub coś się wydarzy, mogą też oznaczać pozwolenie na wykonanie danej czynności.

Czasowniki modalne w angielskim

Czasowniki modalne, nie ukrywajmy, to nie jest prosty temat. Często wymaga praktyki i osłuchania, które pozwolą na dobre zrozumienie niuansów, które w nich tkwią. Nie ukrywajmy – lekcje angielskiego z lektorem, zarówno kurs angielskiego online z native speakerem jak i lekcje stacjonarne, na pewno sprawdzą się najlepiej w tym przypadku. Warto też oglądać filmy i seriale nie z dubbingiem albo lektorem, ale z napisami, co na pewno pomoże w nauce czasowników modalnych.

Ale ale… i tak, mamy trzecie ale! Ci z was, którzy mieli do czynienia z czasownikami modalnymi, mogą zauważyć, że ominęliśmy dwa ważne przykłady: must or have to. Celowo – one są na tyle istotne, że opowiedzieliśmy o nich w osobnym artykule, gdzie porównaliśmy must vs have to.

Autor tekstu: Leah Morawiec, Amerykanka, native speaker z 15-letnim doświadczeniem, właścicielka TalkBack.