Tryby warunkowe w języku angielskim (conditionals)

Co by było gdyby…? A gdyby ciocia miała wąsy, byłaby wujkiem. Nawet nie zdajemy sobie sprawy z tego, jak często sięgamy po zdania wyrażające warunkowość – to właśnie angielskie okresy warunkowe! Bo czy nie jest tak, że nierzadko X zależy od Y i musi być spełniony dany warunek? Jeśli będzie padać, nie pójdziemy na plażę. Jeśli kupię mąkę, zrobię pierogi. A jeśli przeczytacie nasz artykuł, tryby warunkowe w języku angielskim (conditionals) okażą się proste! Uwaga, angielskie tryby warunkowe często nazywane są również okresami warunkowymi, więc będziemy używać tych określeń wymiennie. Jest ich pięć odmian, więc zapinamy pasy i ruszamy z kopyta. Tryby warunkowe w języku angielskim dzielimy na:

Zerowy tryb warunkowy – zero conditional

Pamiętacie, jak przy okazji omawiania czasu Present Simple wspominaliśmy, że można go wykorzystać do mówienia o rzeczach oczywistych, uniwersalnych prawdach? Tu mamy sytuację podobną. Zero conditional używamy bowiem do opisania logicznego następstwa wydarzeń. Jeśli dzieje się X, to dzieje się Y.

Wszystkie tryby warunkowe w języku angielskim wykorzystują konstrukcję if (“jeżeli”) lub jej podobną, zero nie jest wyjątkiem. Żeby zbudować zerowy tryb warunkowy, wykorzystujemy Present Simple zarówno do mówienia o przyczynie, jak i o skutku.

O co chodzi z tym logicznym następstwem wydarzeń? Cóż, najprościej mówiąc – stwierdzamy fakt. Zdania warunkowe wykorzystujące zerowy tryb warunkowy:

• If it rains, the ground gets wet. (Jeśli pada, ziemia robi się mokra → oczywista oczywistość)
• If you don’t drink enough, you get thirsty. (Jeśli nie pijesz wystarczająco dużo, robisz się spragniony → również rzecz oczywista i pewna)
• If the printer beeps, there is no more paper. (Jeśli drukarka pika, to nie ma papieru → tu mamy przykład zupełnie pewnej kolejności rzeczy – za każdym razem, jak pika, to znaczy, że brakuje papieru)

Ten konkretny okres warunkowy nie jest wybitnie popularny w użyciu, głównie dlatego, że jego zastosowanie jest wąskie. Być może uda nam się go wypatrzeć na przykład w instrukcjach obsługi urządzeń, czyli tam, gdzie producent omawia, jakie sygnały oznaczają jakie sytuacje. Jednak warto pamiętać, że taki tryb warunkowy istnieje.

Pierwszy tryb warunkowy – first conditional

Zerowy okresy warunkowy był prosty – natomiast pierwszy tryb warunkowy lekko podnosi poprzeczkę, ale tylko lekko. I tryb warunkowy jest już zdecydowanie bardziej popularny, a przy okazji chyba najbardziej intuicyjny. Wyraża on bowiem prosty przekaz “Jeśli X, to stanie się Y”. Używamy go przede wszystkim do mówienia o tym, że jeśli spełni się warunek X, to wtedy wydarzy się Y – więc nieco wybiegamy w przyszłość. Zarówno jedna, jak i druga jego część odnosi się do przyszłości, choć różnią się konstrukcjami.

Konstrukcja pierwszego okresu warunkowego w języku angielskim jest niewiele bardziej skomplikowana od zerowego. W części, w której mówimy o warunku (nasz X) stosujemy Present Simple, za to w konsekwencji (nasze Y) używamy konstrukcji z will, identycznie jak w przypadku znanego nam już czasu Future Simple.

Spójrzmy zatem na kilka przykładów – zauważmy jednak, że ciężko jest je przetłumaczyć dosłownie na język polski ze względu na użycie Present Simple z if w odniesieniu do przyszłości. Zdania warunkowe z I trybem warunkowym:

• If it rains, we will stay at home → Jeśli będzie padać, zostaniemy w domu
• If you wake up later than 8, you won’t catch the train → Jeśli obudzisz się po 8, nie złapiesz pociągu
• If they don’t come soon, we will have to leave → Jeśli oni nie przyjdą niedługo, będziemy musieli wyjść
• Will it be okay if I sit here? → Czy będzie w porządku jeśli tu usiądę?

Częstym błędem popełnianym przez początkujących conditionalistów jest używanie konstrukcji *if I will – przez skojarzenie z przyszłością automatycznie dodają will, chcąc stworzyć czas future simple. Pamiętajmy jednak, że w 99% przypadków jest to konstrukcja niepoprawna! Nie będziemy wgryzać się w wyjątki i szczególne przypadki, kiedy możemy tak powiedzieć. Najlepiej jest na razie pamiętać, że po if nie stawiamy will.

Ciekawostką natomiast jest to, że niekiedy first conditional w angielskim możemy wyrazić używając czasownika modalnego should na jeden z dwóch sposobów. W pierwszym stawiamy go przed czasownikiem w warunkowej części zdania, w drugim stosujemy inwersję:

• If it should rain, we will stay at home.
• Should it rain, we will stay at home.

Oba te zdania znaczą dokładnie to samo co pierwsze powyżej. Konstrukcja ciekawa – ale z pewnością nie obowiązkowa, “klasyczna” budowa tego trybu w zupełności wystarczy do jego obsługi.

Drugi tryb warunkowy – second conditional

Niespodzianka! Drugi tryb warunkowy jest bardziej skomplikowany od pierwszego, a z pewnością od zerowego. Nie spodziewaliście się, prawda?

II okres warunkowy w angielskim to forma wyrażania pewnego rodzaju gdybania. Wykorzystujemy go do mówienia o tym, jak hipotetyczna sytuacja wpłynęłaby na teraźniejszość lub przyszłość. Co w tym więc skomplikowanego? Otóż to, że konstruując drugi tryb warunkowy używamy Past Simple w warunku, a w skutku – konstrukcji z would, wyglądającej podobnie jak Future Simple. Tak jest – używamy czasu przeszłego do mówienia o teraźniejszości lub przyszłości. Sprawdźmy to na przykładach zdań warunkowych z II trybem:

• If I was a rich man, I wouldn’t have to work hard → Gdybym był bogaty, nie musiałbym ciężko pracować
• If I were a boy, I think I could understand → Gdybym była chłopcem, myślę, że mogłabym zrozumieć
• If you were there, you would know that I care → Gdybyś tam była, wiedziałabyś, że mi zależy

Przykłady wybraliśmy nieprzypadkowo – Skrzypek na Dachu, Beyonce i Wham! to doskonałe przypadki, które pokazują, jak popularny jest II okres warunkowy. Ale zaraz zaraz, czy Beyonce w drugim przykładzie się nie pomyliła? I were?

Tak jest – w pierwszej i trzeciej osobie liczby pojedynczej (I/he/she/it) w przypadku second conditional możemy, w określonych sytuacjach i znaczeniach, użyć were zamiast was. Różnica polega głównie na tym, co dokładnie chcemy wyrazić:

• I/he/she/it was zastosujemy, kiedy mówimy o czymś, co jest możliwe. Zakładamy, że może to stać się prawdą – dlatego Tewje śpiewa o swoim potencjalnym bogactwie, bo nie wyklucza, że może się wzbogacić.
• I/he/she/it were użyjemy, kiedy mówimy o czymś, co prawdą nie jest, albo wyrażamy myślenie życzeniowe – Beyonce nie jest chłopcem, ale gdyby była… (życzeniowo).

Chyba najpopularniejszą frazą, która wytłumaczy powyższą różnicę, i jednocześnie użycie drugiego okresu warunkowego w języku angielskim, jest wyrażenie If I were you → Gdyby był Tobą (Gdybym był na Twoim miejscu). Oczywiście taka sytuacja nigdy nie będzie możliwa, stąd użycie were.

• I wouldn’t go there, if I were you → Nie poszedłbym tam, gdybym był na Twoim miejscu
• If I were you, I would buy that car → Gdybym był na Twoim miejscu, kupiłbym ten samochód

Ogólnie przyjmuje się, że konstrukcja z was jest również bardziej kolokwialna – ale bez obaw, najpewniej nikt nie będzie waszej wypowiedzi rozbierał na części pierwsze i analizował, czy wierzycie w możliwość tego, co mówicie. Fakt faktem – niekiedy wiedza, który wariant wykorzystać, może się przydać, ale to przypadki tak rzadkie, że możecie swobodnie trzymać się were w każdej osobie i będzie dobrze.

Warto przy okazji zaznaczyć, że II okres warunkowy może być również użyty, aby gdybać na temat przyszłości. Konstrukcja drugiego trybu warunkowego w języku angielskim nie ulega zmianie, więc ważny tu jest kontekst wypowiedzi, możemy przyszłość zasygnalizować również określeniami czasu. Jednak pamiętajmy, że sens tego zdania wyraźnie wówczas sugeruje, że opisywana sytuacja się nie zdarzy:

• If I had the money, I would buy her a gift (next week, tomorrow). Gdybym miał pieniądze, kupiłbym jej prezent (w przyszłym tygodniu, jutro) → nie mam pieniędzy, zatem go nie kupię
• If he had a day off tomorrow, he would come to dinner. (Gdyby miał jutro wolny dzień, przyszedłby na kolację → ale nie ma, więc go nie będzie)
• If they made pizza next Saturday, I would eat it. (Gdyby zrobili pizzę, to bym ją zjadł → ale nie zrobią, zatem nie zjem pizzy)

Trzeci tryb warunkowy – third conditional

III okres warunkowy znowu lekko podnosi poprzeczkę względem poprzedników i wymaga trochę więcej abstrakcyjnego myślenia – ale spokojnie, trzeci tryb warunkowy jest na tyle różny wśród pozostałych trybów warunkowych, że nie powinien sprawiać wam większych problemów!

Trzeci tryb warunkowy w angielskim stosujemy, kiedy mówimy o tym, jak przeszła sytuacja mogłaby oddziaływać na przeszłość. Oznacza mniej więcej tyle, że gdyby dawne okoliczności były inne, to coś, co się wydarzyło, wyglądałoby inaczej. Mówimy zatem dość mocno hipotetycznie – nie ma już możliwości zmiany sytuacji, o której mówimy i odnosimy się wyłącznie do przeszłości. Ponadto, zwykle to, o czym mówimy, jest niezgodne ze stanem faktycznym (czyli to, co się wydarzyło, jest przeciwieństwem naszej wypowiedzi).

W kwestii konstrukcji, w części warunkowej używamy Past Perfect (w skrócie o nim możecie przeczytać w artykule o czasach w języku angielskim), który konstruujemy używając operatora had oraz III formy czasownika. Natomiast w części o konsekwencji używamy konstrukcji would have + III forma czasownika (podobnie jak w Present Perfect – pamiętajmy o nieregularnych!). Zdania warunkowe zawierające III okres warunkowy:

• If only I had won the competition, I would have gone to New York → Gdybym wygrał konkurs, pojechałbym do Nowego Jorku (Sytuacja się wydarzyła, konkurs się skończył, nie pojechałem)
• If you had told him, he would have helped you → Gdybyś mu powiedziała, to by ci pomógł (nie powiedziałaś, więc on nie wiedział, zatem nie pomógł)
• If they hadn’t left, they would have been late → Gdyby nie wyszli, to byliby spóźnieni (na szczęście wyszli, zatem byli na czas)

Jak widać, jest tu naprawdę spora dawka gdybania i rozważania o przeszłości. Właśnie takie gdybanie, ubolewanie, nazywamy w angielskim unreal past – nierealną, nierzeczywistą przeszłością. Ponieważ przeszłość już się wydarzyła, nie możemy nic zmienić.

Alternatywą – wyłącznie kosmetyczną, tak naprawdę, bo nie zmieniającą znaczenia zdania – jest konstrukcja inwersyjna, w której opuszczamy if, a na jego miejsce wstawiamy operator had:

• Had I won the competition, I would have gone to New York.
• Had you told him, he would have helped you.
• Hadn’t they left, they would have been late.

Ale skupcie się na zapamiętaniu podstawowej konstrukcji. Ta jest trochę myląca i z całą pewnością nie jest konieczna do zapamiętania w przypadku trzeciego okresu warunkowego. Przyda się również znajomość imiesłowów w języku angielskim – w tym wypadku to Past Participle.

Mieszane okresy warunkowe – mixed conditional

Wreszcie przechodzimy do bodajże najtrudniejszego zagadnienia w naszym temacie. Poznajcie mieszane okresy warunkowe. Co dokładnie oznacza mixed w mixed conditional?

Najczęściej spotykamy mieszankę drugiego i trzeciego trybu okresowego. Żeby miało to sens, jedna część zdania musi odnosić się do przeszłości, a druga do teraźniejszości. Takie połączenie, tak jak trzeci conditional, odnosi się do sytuacji sprzecznej z rzeczywistością.

Pierwszym przykładem jest 3+2, czyli trzeci conditional w warunku, a drugi w konsekwencji. Wtedy mówimy, że wydarzenie z przeszłości wpływa na teraźniejszość:

• Had I won the competition, I would be in New York right now → Gdybym wygrał konkurs, byłbym teraz w Nowym Jorku
• If you had told him, he would be helping you now → Gdybyś mu powiedziała, to teraz by ci pomagał
• If they had left, they wouldn’t be late → Gdyby wyszli, nie spóźnialiby się To zdanie wymagało, dla zgrabności, małej przeróbki; teraz sygnalizuje, że czekamy na nich, a oni się spóźniają – czyli sugerujemy, że zapewne nie wyszli, bo gdyby wyszli…)

Innym przykładem mieszania trybów warunkowych jest 2+3, czyli drugi conditional w warunku, trzeci – w konsekwencji. W tej sytuacji konsekwencja miała miejsce w przeszłości, stąd konstrukcja would have + III forma czasownika. Natomiast warunek mógł mieć miejsce w przeszłości, ale nie jest do niej ograniczony – może to być na przykład stan:

• I’m not a doctor, but if I were (a doctor), I wouldn’t have given you those pills → Nie jestem lekarzem, ale gdybym był (lekarzem), nie przepisałbym ci tych tabletek (warunek, czyli bycie lekarzem, jest ciągłym stanem, a przepisanie tabletek już się odbyło)
• If you spoke French, you wouldn’t have gotten lost in Paris → Gdybyś mówił po francusku, nie zgubiłbyś się w Paryżu (nieznajomość języka, która była prawdą w przeszłości i być może nadal jest, sprawiła, że zgubiłeś się w przeszłości w Paryżu)
• If it weren’t so expensive, I would have bought that boat we saw → Gdyby nie była taka droga, to kupiłbym tę łódź którą widzieliśmy (łódź nadal jest droga, a okazja do kupna była w przeszłości)

→ Wpis, który może Cię zainteresować: Would rather, would prefer, had better czyli wyrażanie preferencji po angielsku

Conditionals w języku angielskim – podsumowanie

Wbrew obiegowej opinii, angielskie okresy warunkowe (lub tryby warunkowe), nie są takie straszne. Każdy z nich ma dość wyraźnie oddzielone poletko, którym się zajmuje – przyszłość, teraźniejszość, przeszłość. Podsumujmy pokrótce zadania angielskich conditionals. Tryby warunkowe dzielimy na:

• Zero conditional, który mówi o rzeczach, które zawsze dzieją się w ciągu przyczynowo-skutkowym – jeżeli A, to B, zawsze i nieodwołalnie. Tworzymy go używając czasu Present Simple.
• First conditional, który mówi o przyszłości – jeżeli wydarzy się X, to wydarzy się Y. W warunku używamy Present Simple, w konsekwencji – Future Simple (will).
• Second conditional, który wyraża wpływ przeszłości (hipotetycznej) na chwilę obecną lub na przyszłość. Budujemy go używając Past Simple w warunku i konstrukcji would/could w konsekwencji.
• Third conditional to sposób mówienia o tym, jak dawna przeszłość mogłaby wpłynąć na “normalną” przeszłość – jeśli dawniej wydarzyłoby się A, to potem wydarzyłoby się B. Konstruujemy go używając Past Perfect w warunku i would have + III forma czasownika w konsekwencji.
• Mixed conditional (mieszane tryby warunkowe) z kolei mówi albo o wpływie przeszłego wydarzenia na teraźniejszość (mieszanka 3+2), albo o wpływie czegoś “ciągłego” (np. stanu) lub czegoś co nie jest określone w czasie na przeszłość (mieszanka 2+3).

Jak mówimy zawsze – trochę praktyki i bez trudu złapiecie tryby warunkowe i zdania warunkowe budowane za ich pomocą. Oczywiście, po przykłady możecie wybrać się w odmęty internetu, ale nic nie zastąpi swobodnej sesji “gdybania” z profesjonalnym lektorem – native speaker online może okazać się w takiej sytuacji niezastąpiony. Ile planów i hipotez można wysnuć podczas lekcji by poćwiczyć tryby warunkowe!

Autor tekstu: Leah Morawiec, Amerykanka, native speaker z 15-letnim doświadczeniem, właścicielka TalkBack.